MOHD FAIDZ MASSARI

BAGI menentukan hala tuju ummah dalam menghayati 1Malaysia, Perdana Menteri, Datuk Seri Najib Tun Razak menyarankan pendekatan Wasatiyyah iaitu pendekatan sederhana, pertengahan, berimbang dan adil.

Pendekatan wassatiyyah yang disarankan agama Islam amat baik dalam mengurus negara yang mempunyai pelbagai kaum seperti Malaysia.

Jika kita meneliti dari segi bahasa, perkataan wasatiyyah bererti sederhana, pertengahan, berimbang (al-tawazun) dan ‘adil (al-adlu). Perkataan lain yang digunakan dalam bahasa Arab iaitu i’tidal bererti tidak melampau yakni tidak rigid atau ketat dan tidak pula longgar atau cuai.

Justeru Allah SWT mengisyarat penggunaan pertengahan dalam al-Quran, Surah al-Furqan, ayat 67 yang bermaksud “Dan orang yang apabila membelanjakan (harta), mereka tidak berlebih-lebih, dan tidak (pula) bakhil, dan adalah (perbelanjaan itu) di tengah-tengah antara yang demikian”.

Begitu juga dalam athar yang sahih ada diriwayatkan “Sebaik-baik perkara itu ialah yang paling pertengahan”. Pendekatan wasatiyyah adalah amat digalakkan oleh Islam, kerana melakukan perbuatan yang lebih daripada sepatutnya dianggap melampau, begitu juga perbuatan yang kurang daripada sepatutnya dianggap kecuaian. Justeru, orang Islam tidak boleh rigid dan ekstrem, begitu juga tidak boleh terlalu bebas tanpa ikatan dan sempadan.

Allah SWT telah memartabat umat Islam sebagai ummatan wasata iaitu umat pertengahan, terpilih, adil dan mampu memberi keterangan tentang kebenaran kepada manusia sejagat. Perkara ini dirakamkan dalam al-Quran, Surah al-Baqarah, ayat 143 yang bermaksud: “Dan demikianlah pula Kami jadikan kamu (wahai umat Islam) “ummatan wasata” (satu umat yang pilihan, cemerlang dan adil), supaya kamu layak menjadi orang yang memberi keterangan kepada umat manusia (tentang yang benar dan yang salah) dan Rasulullah (Muhammad) pula akan menjadi orang yang menerangkan kebenaran perbuatan kamu…”

Dalam ayat di atas Allah SWT menyebut umat Islam sebagai ummatan wasata (umat pertengahan). Para ulama tafsir menjelaskan umat pertengahan di sini ialah umat yang adil, mengamalkan cara hidup berdasarkan ajaran Islam secara tepat, tidak melampau lebih dan melampau kurang dalam urusan duniawi dan ukhrawi, tetapi seimbang antara kedua-duanya.

Pada zaman permulaan Islam, umat Islam masa itu masih terpengaruh dengan cara kehidupan dan amalan dua golongan masyarakat. Golongan pertama ialah orang-orang Yahudi dan Musyrikin yang cenderung kepada kepentingan duniawi dan jasmani semata-mata. Golongan kedua pula ialah orang-orang Nasrani dan al-Sabi’in yang lebih mementingkan kerohanian sehingga mengabaikan hal-hal keduniaan.

Apabila Islam datang ajarannya telah mengharmonikan dua keadaan yang ekstrem itu dengan meletakkan kepentingan urusan dunia dan akhirat, serta rohani dan jasmani secara seimbang dan bersepadu, selain memberi hak dan keperluan kemanusiaan secara adil.

Dalam surah al-Qasas, ayat 77, Allah SWT menggesa umat Islam supaya jangan melampau dalam melakukan ibadah semata-mata untuk akhirat dengan mengabaikan urusan dunia sebagaimana firman-Nya yang bermaksud: “Dan carilah (pahala) negeri akhirat dengan apa yang dianugerahkan Allah kepada mu, tetapi janganlah kamu lupakan bahagianmu di dunia dan berbuat baiklah (kepada orang lain) sebagaimana Allah telah berbuat baik kepadamu”.

Mengambil maklum dan iktibar daripada dalil-dalil ini, maka dapatlah ditegaskan bahawa wasatiyyah ialah pendekatan bersifat komprehensif yang sangat dituntut oleh Islam dan mampu menyelesaikan tuntutan serta permasalahan ummah.

Kepelbagaian (plurality) adalah satu realiti yang diakui oleh Islam. Kepelbagaian adalah sunnatullah yang harus diuruskan dengan penuh bijaksana, supaya ia boleh menjadi faktor kekuatan dalam masyarakat dan boleh membawa kepada kerukunan dan keharmonian hidup orang ramai.

Dalam sejarah tamadun Islam mencatatkan pengalaman yang sangat hebat dalam menangani masalah masyarakat majmuk. Sejak awal penubuhan negara Islam di Madinah, Rasulullah SAW membuat perjanjian untuk menangani kemajmukan supaya dapat diwujudkan kerukunan dalam masyarakat Madinah. Perjanjian ini dikenali sebagai Sahifah (Piagam) Madinah. Pada masa itu masyarakat Madinah merupakan masyarakat majmuk daripada Muhajirin dan Ansar (Aus dan Khazraj), kaum Yahudi terdiri daripada Bani Qainuqa’, Bani Quraizah dan Bani Nadir dan orang-orang Arab menyembah berhala (musyrikin).

Kitab Sirah ada mencatatkan tidak kurang dari 12 ayat dalam Piagam Madinah yang mengatur kehidupan bersama dengan kaum Yahudi. Sebagai contoh salah satu fasal perjanjian itu: “Bangsa Yahudi dari Bani ‘Auf merupakan kaum bersama orang-orang yang beriman (Muslim), bagi bangsa Yahudi agama mereka dan bagi umat Islam agama mereka…”.

Sebenarnya semangat dan nilai-nilai pendekatan wasatiyyah telah lama diamalkan di Malaysia. Proses meninggikan syiar Islam dengan menggunakan pendekatan wasatiyyah terserlah dengan cara yang lebih jelas selepas mencapai kemerdekaan.

Asasnya, Perlembagaan Persekutuan yang dengan jelas memperuntukkan agama Islam sebagai agama Persekutuan selari dengan sejarah dan amalan yang ada di negara ini. Walaupun begitu, agama-agama lain boleh diamalkan dengan aman di mana-mana bahagian dalam Persekutuan.

Dalam Perlembagaan Persekutuan juga jelas menyatakan kedudukan Bahasa Melayu sebagai Bahasa Kebangsaan tanpa melupakan peranan bahasa-bahasa lain; dan kedudukan istimewa kaum Melayu dan bumiputera Sabah dan Sarawak tanpa menafikan kepentingan sah kaum-kaum lain.

Persoalannya, mengapa orang boleh keluar dari mengikuti landasan yang sederhana, pertengahan dan berimbang ini kepada mengamalkan sifat-sifat keterlaluan, berlebih-lebihan, melampau dan ekstrem?

Dalam masyarakat Islam di Malaysia, walaupun majoritinya menganut fahaman sederhana, namun ia diasak dan dihimpit oleh dua aliran pemikiran iaitu aliran terlalu ketat dan aliran yang terlalu longgar. Bagi golongan pengetat agama mereka mengeluarkan pandangan dan hukum hakam yang berat serta melampau. Sementara itu, golongan yang terlalu longgar pandangan mereka amat terbuka dan kadang-kadang bertentangan dengan prinsip-prinsip asas Islam. Oleh itu umat Islam tersepit antara dua ekstrem; yang pertama terlalu ketat dan berlebih-lebihan dan yang keduanya terlalu longgar dan berlebih-lebihan liberal.

Di sinilah letaknya kepentingan konsep wasatiyyah perlu disebar-luaskan supaya berkembang dalam masyarakat sebagai satu manhaj untuk mencari jalan yang sederhana, berimbang dan pertengahan antara dua pandangan yang ekstrem tersebut.

Di dalam mengurus perhubungan kaum dan agama di Malaysia, kerajaan sejak merdeka lagi memilih untuk mengamalkan dasar integrasi berbanding asimilasi. Perbezaan antara kedua-dua dasar ini amat besar. Integrasi bermakna kepelbagaian dihormati, dikekalkan seterusnya diraikan.

Ia selaras dengan prinsip ajaran Islam yang menegaskan tiada paksaan di dalam beragama dan kepelbagaian adalah asas untuk kenal-mengenal sebagai satu kerahmatan. Berbeza dengan asimilasi yang menggabungkan perbezaan bagi tujuan mencipta identiti yang sama. Malaysia menolak dasar ini bagi membina negara kerana tidak bersesuaian dengan realiti di Malaysia.

Sebelum kita dapat melaksanakan wasatiyyah dalam hubungan kaum, kita perlu mewujudkan perpaduan ummah atau persaudaraan Islam terlebih dahulu sebagai asas kepada perpaduan nasional atau perpaduan antara kaum dan etnik di Malaysia. Orang Melayu-Islam perlu mengukuhkan perpaduan dan persaudaraan antara mereka, kemudian barulah diperkukuhkan perpaduan antara kaum.